🔹ساعات کار و اضافه کاری در قانون کار ایران
قانون کار ایران، چارچوب مشخصی برای ساعات کار، مرخصی، و اضافهکاری تعیین کرده تا هم حقوق کارگر حفظ بشه و هم کارفرما در مسیر قانونی فعالیت کنه. در این مقاله به زبان ساده، تمام جزئیات مربوط به ساعات کار و اضافه کاری رو مرور میکنیم.
🕒 منظور از ساعات کار چیست؟
بر اساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری یعنی مدتزمانی که کارگر نیرو یا وقت خودش رو برای انجام وظایف شغلی در اختیار کارفرما قرار میده.
بنابراین، زمان صرف صبحانه، ناهار یا شام جزو ساعت کاری محسوب نمیشه؛
مگر اینکه در اون کارگاه، عرف بر این باشه که زمان غذا خوردن هم بخشی از ساعت کار حساب بشه.
نکته مهم اینه که در ماه مبارک رمضان، طبق ماده ۱۵۰ قانون کار، کارفرما باید زمان مشخصی برای انجام فرایض دینی و صرف افطار یا سحری در نظر بگیره و این زمان جزء ساعات کار رسمی کارگران محسوب میشود.
⏰ حداکثر ساعت کار روزانه چقدر است؟
طبق قانون، کارگران باید در هفته حداکثر ۴۴ ساعت کار کنند.
برای کارهای سخت، زیانآور و زیرزمینی این مقدار ۳۶ ساعت در هفته است.
این ساعات معمولاً در طول ۶ روز کاری پخش میشوند (روزانه حدود ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه).
اما قانون انعطافپذیری هم دارد:
با توافق کارگر و کارفرما میتوان ساعات کار برخی روزها را کمتر و برخی دیگر را بیشتر در نظر گرفت، به شرطی که مجموع آن در هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند.
🔄 تغییر در ساعت کاری
اگر کارفرما بخواهد ساعت کاری را تغییر دهد (مثلاً از صبح به بعدازظهر یا شب منتقل کند)، این کار فقط با توافق کارگران امکانپذیر است.
اما در صورتی که دلیل موجهی برای تغییر وجود داشته باشد، کارفرما میتواند بر اساس ماده ۲۶ قانون کار و با اطلاع به اداره کار، ساعت کار را تغییر دهد.
📅 ساعات کاری کمتر از حد قانونی
گاهی پیش میآید که در یک کارگاه از ابتدا، ساعات کاری کمتر از ۴۴ ساعت در هفته تعیین شده باشد.
این موضوع از نظر قانون اشکالی ندارد، ولی اگر بخواهد بعداً افزایش پیدا کند، نیاز به رضایت کارگران دارد.
💸 اضافه کاری در قانون کار
هر ساعتی که کارگر بیش از ساعت کاری قانونی (۴۴ ساعت در هفته) کار کند، اضافه کاری محسوب میشود.
برای هر ساعت اضافه کاری باید ۴۰٪ بیش از مزد هر ساعت عادی به کارگر پرداخت شود.
مثلاً اگر مزد یک ساعت کار عادی ۱۰۰ هزار تومان باشد،
مزد یک ساعت اضافه کاری باید ۱۴۰ هزار تومان محاسبه شود.
همچنین اگر کار در روزهای تعطیل رسمی انجام شود، از همان ساعت اول، کار اضافه کاری محسوب میشود.
🌙 اضافه کاری در شب
اگر کارگر در ساعات ۲۲ شب تا ۶ صبح کار کند، علاوه بر ۴۰٪ اضافهکاری،
باید ۳۵٪ فوقالعاده کار شبانه هم دریافت کند.
یعنی در مجموع، ۷۵٪ بیشتر از مزد عادی برای هر ساعت کار شبانه پرداخت میشود.
📆 روز جمعه و تعطیلات هفتگی
قانون کار تأکید میکند که تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است.
بهطور معمول این روز جمعه است. اگر کارگر به جای جمعه، روز دیگری را تعطیل کند،
باید مزد روز جمعه را با ۴۰٪ اضافه بر مزد روزهای دیگر دریافت کند.
💰 محاسبه عملی اضافه کاری
برای محاسبه اضافه کاری باید مراحل زیر را انجام داد:
-
مزد روزانه = حقوق ماهانه ÷ ۳۰
-
مزد یک ساعت کار عادی = مزد روزانه ÷ ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه
-
مزد یک ساعت اضافه کاری = مزد یک ساعت عادی × ۱.۴۰
🚫 چه کسانی نمیتوانند اضافه کاری انجام دهند؟
🔸 کارگران نوجوان (زیر ۱۸ سال)
🔸 افرادی که در مشاغل شبانه، سخت یا زیانآور کار میکنند
بر اساس ماده ۶۱ و ۸۳ قانون کار، ارجاع کار اضافی به این گروهها ممنوع است.
📚 نکته مهم برای کارفرماها
کارفرما نمیتواند کارگر را به اجبار وادار به اضافه کاری کند،
مگر در موارد اضطراری و حوادث پیشبینینشده، که در این صورت هم باید
حداکثر تا ۴۸ ساعت بعد، موضوع را به اداره کار محل اطلاع دهد.
